Θέμα 2 Παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαταραχές
Στο ευρύ φάσμα της ευαλωτότητας και των αναγκών των παιδιών, θα πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη οι νευροαναπτυξιακές διαταραχές σε σχέση με τη συμπερίληψη.
- Οι νευροαναπτυξιακές διαταραχές είναι ένα πολύπλοκο, πολύπλευρο πεδίο που δεν έχει ερευνηθεί ακόμη επαρκώς.
- Διασχίζουν ένα ευρύ κλινικό φάσμα και πολλές από αυτές προτείνεται ότι έχουν γενετική και κληρονομική προέλευση.
- Πολλές νευροαναπτυξιακές διαταραχές όπως η διαταραχή του αυτιστικού φάσματος (ΔΑΦ) ή η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) μπορούν να διαγνωστούν μόνο με βάση τη συμπεριφορά.
- Πολλές από αυτές τις νευροαναπτυξιακές διαταραχές συχνά συνυπάρχουν και μοιράζονται παρόμοια χαρακτηριστικά (δηλαδή η υψηλότερη έλλειψη προσοχής και οι συνολικές βαθμολογίες ΔΕΠΥ συνδέονται με αυτοαναφερόμενα ελλείμματα στις επικοινωνιακές και κοινωνικές δεξιότητες), αλλά μπορεί να χρειαστούν χρόνια για να διαγνωστούν καθώς εμφανίζουν παρόμοια συμπτώματα σε τομείς όπως μειωμένες δεξιότητες κοινωνικής επικοινωνίας και αλληλεπίδρασης, παρόμοιες αισθητηριακές και κινητικές δυσλειτουργίες, δυσκολίες στον ύπνο και στο φαγητό, προβλήματα προσκόλλησης και προβλήματα προσοχής.
Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν τα παιδιά με αυτό το είδος ευαλωτότητας στο σχολείο και ποιες είναι οι ανάγκες τους;
- Το σχολείο σπάνια αποτελεί ένα καλό περιβάλλον για παιδιά στο φάσμα του αυτισμού, ιδίως για εκείνα που βρίσκονται στο πιο σοβαρό άκρο αυτού του φάσματος.
- Τα παιδιά με αυτισμό δαπανούν πολύ χρόνο μαθαίνοντας πώς να αντιμετωπίζουν ένα περιβάλλον που συχνά δεν συγχρονίζεται με τις ικανότητες και τις προκλήσεις τους.
- Αφού αποκτήσουν αυτές τις δεξιότητες, τα παιδιά πρέπει να εγκαταλείψουν αυτό το περιβάλλον για μια εντελώς διαφορετική κατάσταση όταν αποφοιτήσουν ή μεγαλώσουν.
Ορισμένοι τομείς στους οποίους αντιμετωπίζουν δυσκολίες τα παιδιά είναι οι εξής:
Πολλές όψεις της καθημερινής σχολικής ζωής – τα κουδούνια στις αίθουσες, τα φώτα φθορισμού, τα παιδιά που φωνάζουν, τα γυμναστήρια με τους πολλούς ήχους – είναι ήδη αρκετά εξαντλητικά για τα παιδιά χωρίς αυτισμό. Για τα παιδιά με αυτισμό, τα αισθητηριακά ερεθίσματα μπορεί να είναι συντριπτικά, προκαλώντας ακραίο άγχος και αυτιστική συμπεριφορά.
Τα τυποποιημένα τεστ απαιτούν ακόμη και από μικρά παιδιά να κατανοούν και να ανταποκρίνονται στον προφορικό και γραπτό λόγο με την αναμενόμενη ταχύτητα και επίπεδο. Τα παιδιά με αυτισμό βρίσκονται συχνά σε μειονεκτική θέση κατά τη διάρκεια των τυποποιημένων τεστ, καθώς η προφορική έκφραση και κατανόηση αποτελούν σημαντικές προκλήσεις – ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μεταφορική ή εκφραστική γλώσσα.
Η ικανότητα σχεδιασμού και εκτέλεσης έργων πολλαπλών βημάτων, λαμβάνοντας υπόψη παραμέτρους του έργου, χρονοδιαγράμματα και άλλους παράγοντες. Για τους μαθητές του σχολείου, αυτό σημαίνει την ικανότητα διαχείρισης εργασιών για το σπίτι, σχολικών έργων, προετοιμασίας εξετάσεων και προγραμματισμού εκδηλώσεων, μεταξύ μιας πληθώρας άλλων πραγμάτων. Η εκτελεστική λειτουργία, τις περισσότερες φορές, μπορεί να αποτελεί μια πρόκληση για παιδιά στο αυτιστικό φάσμα (και κατ’ επέκταση για ενήλικες) που είναι γενικώς λιγότερο άνετα στην εναλλαγή μεταξύ δραστηριοτήτων.
Είναι κρίσιμες για τη συγγραφή, τη ζωγραφική, την κοπή, την επικόλληση και το χειρισμό μικρών αντικειμένων όπως πλάκες μικροσκοπίου και λαβίδες. Οι αδρές κινητικές δεξιότητες χρησιμοποιούνται για άλματα, λακτίσματα, ρίψεις, τρέξιμο και αναπήδηση. Δεξιότητες όπως αυτές είναι βασικές για την ικανοποίηση των κοινωνικών απαιτήσεων του δημοτικού και του γυμνασίου. Η ήπια έως μέτρια εξασθένηση αυτών των δεξιοτήτων είναι κοινή στα περισσότερα παιδιά με αυτισμό. Τυχόν περιορισμοί μπορούν να επηρεάσουν τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα του παιδιού αλλά και την καθημερινή του σχολική ζωή.
Τα παιδιά στο αυτιστικό φάσμα εμφανίζουν δυσκολίες στην κοινωνική επικοινωνία. Ενίοτε οι δυσκολίες είναι εμφανείς και σοβαρές. Ακόμη κι εάν δεν είναι εμφανείς και σοβαρές και το παιδί παρουσιάζει υψηλή λειτουργικότητα, η κατανόηση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων μπορεί να εξακολουθεί να είναι προκλητική. Οι κοινωνικές ενδείξεις που λένε σε ένα παιδί πότε πρέπει να αλλάξει κοινωνική συμπεριφορά είναι συχνά δύσκολο για ένα παιδί με αυτισμό να καταλάβει. Η δυσκολία στην αποκωδικοποίηση αυτών των κοινωνικών ενδείξεων είναι αυτό που συχνά εμποδίζει τα παιδιά να διακρίνουν ένα παιχνιδιάρικο πείραγμα από εκφοβισμό ή έναν υπαινιγμό σαρκασμού από μια δήλωση γεγονότος. Λόγω της συνεχώς εξελισσόμενης φύσης των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων (που αλλάζουν με κάθε σχολική χρονιά), ένα παιδί με αυτισμό μπορεί να είναι κοινωνικώς απομονωμένο ή να θεωρηθεί εσωστρεφές εάν δεν συμμετέχει.
Οι αλλαγές στο πλαίσιο της τάξης μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση σε ένα παιδί με αυτισμό. Οι αλλαγές επεκτείνονται όχι μόνο στην τάξη αλλά και στους συνομηλίκους. Τα παιδιά με αυτισμό έχουν συχνά τεράστια δυσκολία στην αναγνώριση και την προσαρμογή σε αυτές τις αλλαγές. Αυτό τα αφήνει ευάλωτα στον χλευασμό και την αποδοκιμασία από εκείνους που αποτυγχάνουν να αναγνωρίσουν τους περιορισμούς του παιδιού.
Τα παιδιά με αυτισμό ευδοκιμούν στη ρουτίνα και τη δομή. Οι γρήγορες αλλαγές και προσαρμογές είναι προκλητικές για πολλά παιδιά, αλλά αυτές οι αλλαγές μπορεί να είναι ακόμη πιο ενοχλητικές για τα παιδιά με αυτισμό, καθιστώντας δύσκολο γι’ αυτά το να αντεπεξέλθουν ή να προσαρμοστούν «κατ’ απαίτηση».
- Τα παιδιά με νευροαναπτυξιακές διαταραχές και άλλες ειδικές ανάγκες, έχουν το πρόσθετο βάρος της υποχρέωσης να εγκαταλείψουν το μάθημα -συχνά στη μέση του μαθήματος- για να παρακολουθήσουν συνεδρίες θεραπείας, ομάδες κοινωνικών δεξιοτήτων και άλλα προγράμματα που έχουν σκοπό να τα βοηθήσουν να χειριστούν τις ίδιες τις εμπειρίες που τους λείπουν.
- Οι σχέσεις μαθητών-εκπαιδευτικών είναι υψίστης σημασίας. Αναδυόμενες έρευνες αποδεικνύουν ότι ιδίως στα πρώτα σχολικά έτη, η μετάβαση στην πρώιμη σχολική εκπαίδευση είναι ένα κρίσιμο ορόσημο για όλα τα παιδιά, κάτι που μπορεί να είναι ιδιαίτερα δύσκολο για τα μικρά παιδιά με ΔΑΦ. Η ποιότητα της σχέσης μαθητών-εκπαιδευτικών θεωρείται κρίσιμη για επιτυχή ακαδημαϊκά αποτελέσματα και ισχυρός προγνωστικός παράγοντας μακροπρόθεσμων συμπεριφορών (Bolourian κ.ά., 2019). Ο στόχος για ένα παιδί με νευροαναπτυξιακή διαταραχή/διαταραχή αυτιστικού φάσματος είναι η ενίσχυση της στάσης της αμοιβαιότητας και της συνεργασίας με παράλληλη μείωση του εγωκεντρισμού.
Δραστηριότητα 2: «Μια μέρα στο σχολείο»
Η συγκεκριμένη δραστηριότητα στοχεύει στην αντιμετώπιση του εμποδίου μέσα σε αυτό που γίνεται αντιληπτό ως φυσιολογικό ή δεδομένο στις καθημερινές σχολικές αλληλεπιδράσεις. Τα σχολικά περιβάλλοντα, οι δραστηριότητες και οι χώροι απέχουν πολύ από τη συμπερίληψη των μαθητών με αναπηρία, με ελάχιστη κατανόηση ή ενσυναίσθηση όταν πρόκειται για την κάλυψη των αναγκών τους στο σχολείο.
- Ενσυναίσθηση
- Αποτελεσματική επικοινωνία
- Συμπερίληψη απέναντι σε ευάλωτα παιδιά
- Ράβδος βάδισης, χρονόμετρο ή ρολόι
- Χαρτοπίνακας και μεγάλα κομμάτια χαρτιού, στυλό/μολύβια/μαρκαδόροι/κατάλογος εργασιών
- Κορδέλα για κάλυψη των ματιών/μάσκα ύπνου
90 λεπτά
#αναπηρία, #προσβασιμότητα, #συμπεριληπτική κοινωνία
Εισαγωγή/σπάσιμο του πάγου: (20 λεπτά)
Καθήμενοι σε κύκλο, ξεκινήστε κοινοποιώντας το όνομα και τον ρόλο σας στο σχολείο όπου διδάσκετε, το βασικό στάδιο των μαθητών σας, την ηλικία και το υπόβαθρο των μαθητών σας. Αφού συστηθείτε, προσδιορίστε την «αναπηρία» κοινοποιώντας την κατανόησή σας για τη λέξη και μια προσωπική εμπειρία ή οικογενειακή ιστορία όπου ζείτε κοντά σε ένα άτομο με αναπηρία, εάν αισθάνεστε άνετα να το κάνετε. Ο συντονιστής μπορεί να χαρτογραφήσει ή να καταγράψει τα συναισθήματα και τις σκέψεις που μοιράζονται οι συμμετέχοντες καθ’ όλη τη διαδικασία.
Εμπλουτισμός γνώσεων: (40 λεπτά)
Βγείτε έξω, σταθείτε στην μπροστινή είσοδο. Διευκρινίστε ότι όλοι οι συμμετέχοντες είναι ελεύθεροι να σταματήσουν ανά πάσα στιγμή εάν αισθάνονται άβολα ή αποσυντονισμένοι. Φροντίστε να προσέχετε την ομάδα σας καθ’ όλη τη διάρκεια της δραστηριότητας. Εστιάστε και προσπαθήστε να θυμάστε όσο το δυνατόν περισσότερα για το σχολικό κτίριο: προσανατολισμός, δάπεδα και χώρους. Τι ώρα είναι; Σημειώστε την ώρα. Καλύψτε τα μάτια σας με μια κορδέλα – μια μάσκα ύπνου επίσης θα είναι μια χαρά, αρκεί να καθιστά αδύνατη την ορατότητα.
Χρησιμοποιώντας μία ράβδο βάδισης και με καλυμμένα τα μάτια, ακολουθήστε τις οδηγίες και εκτελέστε τις ακόλουθες εργασίες στο σχολικό κτίριο:
- βγάλτε φωτοτυπίες
- πηγαίνετε στην τουαλέτα
- αγοράστε ένα μπουκάλι νερό
- χρησιμοποιήστε τις σκάλες
Αφαιρέστε το κάλυμμα από τα μάτια σας. Για άλλη μια φορά, κοιτάξτε την ώρα. Πόσο χρόνο σας πήρε για να ολοκληρώσετε όλες τις εργασίες; Πως αισθάνεστε;
Εάν διεξάγετε το εργαστήριο διαδικτυακά, ο συντονιστής αναλαμβάνει τον ρόλο του αφηγητή και ζητά από τους συμμετέχοντες να κλείσουν τα μάτια τους. Ο αφηγητής περιγράφει τη σχολική μέρα ενός τυφλού μαθητή και τις δυσκολίες εκτέλεσης καθημερινών εργασιών σε ένα μέσο σχολικό κτίριο.
Λύση/Προτεινόμενη επίλυση: (20min)
Σκοπός του επόμενου μέρους είναι η ενσωμάτωση των αφηγήσεων ατόμων με αναπηρίες στο εκπαιδευτικό ήθος του σχολείου σας.
- Καταγράψτε προφορικές ιστορίες συγγενών ή ανακτήστε ήδη καταγεγραμμένες ιστορίες από τοπικά αρχεία (δημοτικές βιβλιοθήκες κ.λπ.). Μοιραστείτε αυτές τις ιστορίες με τους μαθητές σας, ως μέρος του σχεδίου μαθήματος. Μπορείτε να ηχογραφήσετε τις ιστορίες εκ των προτέρων ή να τις πληκτρολογήσετε και να τις μοιραστείτε με την ομάδα εργασίας σας.
- Χωριστείτε σε ομάδες/αίθουσες ομάδας σε διαδικτυακή συνεδρία.
- Επιλέξτε ένα κεφάλαιο από ένα εγχειρίδιο που χρησιμοποιείτε σε τακτική βάση, αλλά βεβαιωθείτε ότι σε κάθε ομάδα έχει εκχωρηθεί διαφορετική ενότητα, ούτως ώστε να διερευνώνται διάφορα θέματα κατά τη διάρκεια της δραστηριότητας.
- Σχεδιάστε ένα σχέδιο μαθήματος με βάση την ιστορία που ηχογραφήσατε προηγουμένως. Προσπαθήστε να αναπαραστήσετε την ιστορία όσο το δυνατόν ακριβέστερα, αλλάζοντας τη φωνή σας, συμμετέχοντας σε παιχνίδια ρόλων κ.λπ.
- Αναλόγως της ενότητας, βελτιώστε τη διδασκαλία σας με αυτές τις ιστορίες. Μην ξεχάσετε να χρησιμοποιήσετε φωτογραφίες, συνεντεύξεις, αποσπάσματα ντοκιμαντέρ κ.λπ.
- Σχεδιάστε ένα σχέδιο μαθήματος και συζητήστε τις ιδέες σας με την υπόλοιπη ομάδα.
- Προσδιορίστε τα εμπόδια και τα κωλύματα και συζητήστε τα συναισθήματα που βιώσατε όταν περπατούσατε στο σκοτάδι.
Απολογισμός/αξιολόγηση: (10 λεπτά)